In 1938 wordt de Sint-Michielskerk in het centrum van Westmeerbeek beschermd als monument. Jaren later blijft van de laatgotische kerk uit de vijftiende eeuw enkel een ruïne over. Een bijzondere groene plek want de restanten zijn helemaal overwoekerd door klimop en andere gewassen. Hoog tijd om de contouren van weleer weer bloot te leggen. Maar hoe restaureer je nu een ruïne?

Restaureren en herbestemmen

In 2014 beslissen Stichting Kempens Landschap en de gemeente Hulshout om de kerkruïne van verder verval te redden. aNNo tekent voor een scenografisch inspirerend ontwerp in combinatie met een uitdagende technische instandhouding van de ruïne. Met minimale en secuur gedoseerde ingrepen gaan we de restanten maximaal behouden. De ruïne blijft een ruïne maar krijgt een extra laag: beleving. 

IJzersterk beheersplan

In eerste instantie doorgronden we de ruïne met een reeks interdisciplinaire vooronderzoeken. Samen met een gespecialiseerde partner controleren we de stabiliteit van de muren. We analyseren de gebruikte materialen zoals ijzeroer en Spaanse moffen. Zelfs de beplanting nemen we in detail onder de loep. Dit onderzoek vormt de basis van een ijzersterk beheersplan, cruciaal om recht te hebben op een erfgoedpremie. Het resultaat van een constructieve samenwerking met Stichting Kempens Landschap, gemeente Hulshout en Dienst Erfgoed.

Consolidatietechnieken naar Engels model

In 2020 starten de werken. Grootste uitdaging? De snelheid. De restauratiewerken moeten binnen het jaar uitgevoerd zijn om zo de stabiliteit van de ruïne niet in gevaar te brengen. Voor inspiratie kijken we over het kanaal. Want waar anders dan in Engeland hebben ze ervaring met het in stand houden van kasteel- of abdijruïnes? De consolidatietechnieken naar Engels model vertalen we naar deze ruïne. Maar eerst moet het klimop weg. Een secuur werkje want het gewas heeft een dubbele functie. Enerzijds tast ze het bouwwerk aan. Anderzijds houdt ze de constructie als een nauw passend korset recht. 

Snoeien doet bloeien

Een gespecialiseerde firma verwijdert voorzichtig het gewas. Niet alleen de contouren van de kerk verschijnen opnieuw, ook een stukje verborgen geschiedenis komt voor de dag. Want onder de dikke laag planten, ontdekken we eeuwenoude graven en zerken. Een opsteker voor ons erfgoedhart. We behouden de graven in situ en integreren ze in de nieuwe vloerbedekking van de kerk. 

Beleving als extra laag

Na de restauratie krijgt de ruïne een herbestemming tot collectieve ruimte voor kleinschalige activiteiten. Denk hierbij aan een intiem concert, een lezing, expo ... De structuur van de ruïne zet de bakens uit. De krijtlijnen voor een nieuwe identiteit geënt op de sporen van het verleden en tegelijkertijd robuust, eigenzinnig, veelzijdig en vooral hedendaags. Zo vervangen we enkele verdwenen kolommen in de zijbeuk door een moderne structuur in cortenstaal en biedt de nieuwe trap aan de ingang ondersteuning aan de scheefgezakte muur. Een geslaagde zet volgens de opdrachtgever: 

“aNNo architecten heeft een ontwerp bedacht dat de ruïne weer stabiel maakt en er tegelijkertijd een extra element van beleving aan toevoegt”, zegt gedeputeerde Kathleen Helsen (CD&V) en covoorzitter van Kempens Landschap.