Batterij Aachen: verzoening tussen erfgoed en toegankelijkheid

Batterij Aachen, Oostende

Sinds 16 maart 2019 is het WOI-bunkercomplex Batterij Aachen opnieuw toegankelijk. Met de klemtoon op dat laatste: toegankelijk. Dat en beleving zijn de twee grootste uitdagingen van dit restauratie- en herbestemmingsproject. Waar het artefact niet toegankelijk is voor een rolstoelgebruiker, wekt een tablet de verbeelding tot leven. Het resultaat? Een belangrijk stuk oorlogsgeschiedenis dat zich op een interactieve manier prijsgeeft tussen de duinen. Wandel je even mee? 

Restauratie en integratie


Eerst even dit. Batterij Aachen is een onderdeel van de Atlantikwall in Raversyde en is de enige Duitse kustbatterij uit WOI waarvan nog voldoende constructies overblijven. De verdedigingslinie had als functie de havens van Zeebrugge en Oostende te beschermen. Het complex bestaat uit bunkers, geschutstellingen en een bomvrije schuilplaats. Een klein stukje WOI in een parcours dat vooral het verhaal van WOII vertelt. aNNo is verantwoordelijk voor de restauratie en de integratie van het nieuwe parcours in het landschap. Voor de museale & scenografische ontsluiting slaan we de handen in elkaar met Exponanza

Gelaagd 


Batterij Aachen is een gelaagd project. Dat betekent met veel partners rond de tafel:  zowel de dienst archeologisch erfgoed als de diensten bouwkundig en landschappelijk erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Toerisme Vlaanderen, het agentschap Natuur en Bos, Inter vzw, dienst Milieu, Natuur en Water en de conservator van het domein. 

Eerste stap? Alle neuzen in dezelfde richting krijgen. Hoe? Via transparante communicatie en veel overleg. In zo’n situaties neemt aNNo vaak de rol van bemiddelaar op. Een vaardigheid die we door verschillende vormen van samenwerkingen ondertussen goed  in de vingers hebben. An Goemare, architect dienst Gebouwen van provincie West-Vlaanderen: 

“Het project ‘restauratie Batterij Aachen in Provinciedomein Raversyde’ was een complexe uitdaging, maar aNNo heeft dit erg professioneel aangepakt. Bij het project waren veel partners betrokken, wat bij het ontwerp en de uitwerking vaak voor discussies zorgde. Maar aNNo was al van in het ontwerpproces zeer procesbereid en had altijd een luisterend oor voor alle partijen. De personen waarmee we tijdens het ontwerp en op de werf hebben gewerkt, stonden open voor discussie. Ze werkten erg nauwkeurig en stipt en met respect voor de andere partijen die bij het project betrokken waren.”

Toegankelijkheid op de eerste plaats


Voor het luik toegankelijkheid werken we nauw samen met Inter, een vzw die zich inzet voor een toegankelijke leefomgeving en dienstverlening. Toegankelijkheid staat vanaf het begin op nummer 1. We brengen de hellingen van het hoofdpad terug tot 10%. Dat is het maximum aangezien er een aanzienlijk hoogteverschil is tussen duin en achterliggend landschap. Met behulp van een begeleider kan je met een rolstoel of kinderwagen het parcours bewandelen. 

Conserverende restauratie


De bunkers zelf zijn niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers. De ingrepen hiervoor zouden het authentieke karakter schaden. aNNo kiest dan ook in de eerste plaats voor een conserverende restauratie, geen reconstructie. Ook hier staat de veiligheid van de bezoeker centraal. Zo hebben we het verval vertraagd. De patine en littekens blijven behouden. Nieuwe elementen zijn hedendaagse interpretaties van het verleden. 

Elke bunker krijgt, naargelang zijn functie tijdens WOI, een eigen beleving. Die beleving is trouwens een belangrijk speerpunt en krijgt een uitgewerkt digitaal luik, een tablet met extra duiding, animaties, historische foto’s en 3D-reconstructies die het volledige verhaal van de batterij vertellen.

Manschappen tonen menselijk aspect van de oorlog


Het pad meandert nu tussen WOI & WOII en geeft een volledig beeld van zowel de voor- als achterzijde van de geschutbatterij. Onderweg kom je ook de Manschappen tegen, de slaapvertrekken van de mariniers tijdens WOI. Oude foto’s dienen als inspiratie voor de evocatie. Geen letterlijke maar een hedendaagse vertaling. Aan buitenkant krijg je een realistisch beeld van de grootte van zo’n slaapvertrek. Binnenin staat de beleving centraal. De scenografie is naar een ontwerp van Exponanza. Via schermen ervaar je het menselijke aspect van de oorlog. We zetten getuigenissen van mariniers extra klank bij, letterlijk, een geluidsband legt de klemtoon met zeven emoties: angst, woede, verdriet, blijdschap, walging, onmacht en hoop. 

Barbarabronnen in ere herstellen


Oude foto’s dienen ook als inspiratiebron voor de restauratie van de Barbarabronnen. De letters op dit monument waren helemaal verdwenen. Omdat we het lettertype niet terugvinden, hebben we ze op basis van historische beelden nagetekend. Een huzarenstukje want de foto’s zijn wazig. Toch willen we zo dicht mogelijk op het origineel zitten en dus baseren we ons op de historische bevestigingspunten van WO I.

Door de ogen van Leopold II naar zee turen


Een andere evocatie op het domein is de betonnen bank op de plaats waar begin vorige eeuw Leopold II een Noorse chalet liet bouwen. Deze koninklijke stulp wordt door de Duitsers tijdens WOII platgebrand. De bank roept nu herinneringen op aan wat was, zonder dat het een letterlijke constructie is. Neem je plaats op de bank, dan ervaar je hetzelfde als Leopold II meer dan 100 jaar geleden. 

Renovatie Villa Bastien


Om te eindigen keren we terug naar het startpunt van het parcours. Daar betreed je het domein via Villa Bastien, het oorspronkelijke lichtwachtershuis. Ook dat hebben we gerenoveerd. Kunstenaar Lily van der Stokker vertrekt van een canvas en transformeert het tot het Groen Geruite Huis, een knipoog naar de Razzle Dazzle techniek die tijdens de Eerste Wereldoorlog opkwam. Lees hier alles over de herbestemming en museale inrichting van Villa Bastien.


foto's realisatie door Filip Dujardin
video door Moonshot