Het kwadrantenmodel voor de herbestemming van kloosters en abdijen

Herbestemmingen van kloostersites en abdijen, onderzoek

De herbestemming van abdijen en kloosters staat centraal in dit onderzoek. De herbestemming van religieuze architectuur in de geseculariseerde westerse samenleving vraagt een bijzonder sensibele benadering om de betekenis van deze plekken op een inspirerende manier te verankeren. 

Architectuur vs. conceptueel denkkader


aNNo benadert de herbestemming van abdijen en kloosters vanuit een dubbele invalshoek: enerzijds als architectuur (de fysiek gebouwde en vormgegeven site), anderzijds als conceptueel denkkader voor het integreren van nieuwe functies en gebruiken.  

aNNo ontwikkelde een theoretisch herbestemmingsmodel voor historische abdijen en klooster die richting geeft aan inspirerende herbestemmingen binnen het conceptueel denkkader. Het model wordt door aNNo actief toegepast op de verschillende herbestemmingsonderzoeken die aNNo uitvoert (Klooster van Meer, Abdij van Kortenberg, Karmelietessenklooster Gent, Klooster van de Visitatie, Klooster van de Broeders van Liefde Leuven,…).

Sankt Gallen


Het conceptueel denkkader, referent aan het historische plan van Sankt Gallen, identificeert de historische abdij of klooster als een woongroep die zich richt op de vier kernkwadranten: spiritualiteit, ambacht, zorg en ontvangst. De vaste bewonersgroep vormt samen met hun gasten een gemeenschap. We noemen dit gemeenschap omwille van de fysische en mentale verbondenheid tussen deze groep van mensen. Deze verbondenheid is weergegeven als de spirituele kerngedachte (the quality that has no name).

Theorie vs. praktijk


Dit theoretisch model is getoetst aan verschillende abdijen en kloosters in Vlaanderen. We concluderen uit dit onderzoek dat hedendaagse abdijen opgesplitst kunnen worden in vijf hoofdcategorieën volgens dit conceptueel denkkader:

Abdij als gesloten gemeenschap (1)
Abdij als gastvrije gemeenschap (2)
Abdij uitgegroeid tot spiritueel centrum (3)
Abdij herbestemd tot product (4)
Abdij gereduceerd tot infrastructuur (5)

In de eerste twee categorieën is de bewonersgroep van religieuzen nog steeds op de site actief aanwezig. In de derde categorie is deze groep vervangen door leken of verenigingen met een spirituele of religieuze missie. We concluderen dat in de eerste 3 categorieën de term abdij of klooster als concept nog op zijn plaats is, een spirituele kerngedachte is nog aanwezig. Bij categorie 4 wordt de abdij en zijn geschiedenis getoond maar het concept is niet langer in werking. Bij categorie 5 rest enkel de infrastructuur, de oorspronkelijke werking wordt noch beleefd, noch getoond. 

Bij de eerste drie categorieën merken we twee wijzigingen ten opzichte van het historische abdijmodel, zijnde de uitbreiding van de betrokkenen en uitbreiding van de activiteiten: naast de woongroep en gasten zoals gedefinieerd in de historische abdij zijn er ook vaak partners en gebruikers: partners die mee de activiteiten van de kerngroep ondersteunen/uitbaten en/of externe partners die een 'eigen, onafhankelijke' activiteit op de site uitbaten en gebruikers of consumenten van producten, infrastructuur, tuin,... zonder deel te nemen aan de spirituele activiteiten.

De uitbreiding van de basisactiviteiten komen in elk van de 4 kwadranten voor: winkels, rondleidingen, infopunt, overnachtingsmogelijkheden voor groepen zoals de jeugdbeweging, culturele activiteiten…

Betekenisvol herbestemmen


Met het theoretische kwadrantenmodel in het achterhoofd kan de herbestemming van een adbij of klooster op betekenisvolle wijze worden vormgegeven, en kunnen abdijen en klooster van het ene naar het andere model verhuizen. Het model draagt bij tot een bewuste keuze van functies en functievermenging..