Komt dat zien. Na een kwarteeuw leegstand leeft het beschermde stadsgezicht van het Wintercircus weer helemaal op. Het zijn wij als concepthouders die samen met Atelier Kempe Thill een ontwerp uitwerken. Ruïneuze charme met inlevingsvermogen en begrip voor de monumentale geschiedenis van het gebouw. “Geduld is een schone deugd, maar vandaag staat het er. Eindelijk. Trots op onze bijdrage en het resultaat.”

Een circus met een turbulent architecturaal verleden

Het architecturale verleden van het Gentse Wintercircus is turbulent, maar op z’n minst gezegd noemenswaardig. Al in 1894 ontwerpt Emile de Weerdt het eerste stenen circus in Gent. Een conglomeraat van circus, en dienst- en nevengebouwen. Samen vormen ze de Waalse Krook. Na een allesverwoestende brand in 1920 ontwerpt architect Jules Pascal Ledoux ‘le Nouveau Cirque’. Onder andere een extra ingang aan de Lammerstraat, een manege en de olifantenstallen zijn Ledouxs verdienste. 

In 1947 koopt autohandelaar Ghislain Mahy het gebouwencomplex over. Meer zelfs: zonder professionele achtergrond maakt hij er een knap modernistisch staaltje van. Een onzichtbare straatgevel waar een onverwachte schoonheid achter schuilt. Want betreed je het complex, dan springt het enorme atrium impressionant in het oog, naast de hellingbanen, kleine cabines en het betonwerk. Zijn manier van bouwen weerspiegelt een anarchistische, tegelijk Vlaamse mentaliteit: modern met de focus op kleinschaligheid vanuit een ambachtelijke geest. Een geest die blijft hangen in lang vervlogen tijden en een bijna fetisjistische liefde voor details. 

Het beschermde stadsgezicht blijft gespaard 

Enkele wervelende decennia later komt het gebouw in 1997 leeg te staan. Uitzichtloos, zonder een nieuwe bestemming. En toch. Toch blijft het circusgebouw ook bij leegstand deel van het beschermde stadsgezicht. Een locatie midden in de stad, tegelijk er volledig van afgesloten. Tot je bij de entree overweldigd wordt met de ruimtelijke, monumentale schaal ervan. Een verborgen parel, zoals ze zeggen. 

Maar in 2005 wil Stad Gent het verdoken complex uit haar schaduw halen. Ze geeft stadsontwikkelingsbedrijf Sogent de opdracht om de Gentse stadsparel op te kopen. En daarbij: opnieuw leven in te blazen. Maar enkele moeilijke keuzes vertragen het proces: slopen of herbestemmen? Authentiek of hypermodern ontwerp? Minimaal of maximaal renoveren? Datzelfde jaar wordt de knoop doorgehakt: het circusgebouw en zijn rijke geschiedenis blijven gespaard. Zo blijft Gent officieel het historische stadsgezicht als ‘Circuswijk’ erkennen. 

Monumentale parel zoekt architect 

Na jaren dialoog en knopen doorhakken, schrijft Sogent in 2012 een studieopdracht uit, op zoek naar een architect om het project in handen te nemen. Voor een ontwerp dat geschiedenis ademt en de ruige charme van het gebouw behoudt. De winnaars? Atelier Kempe Thill en aNNo architecten. 

Als concepthouders ontwikkelen we samen met Kempe Thill een ontwerpbenadering op maat van het Wintercircus. De insteek? Minimale impact op de bestaande architectuur, maximale authenticiteit voor het resultaat. Op zoek naar de charme van het ruïneuze met als inspiratiebron: de negentiende-eeuwse architect John Ruskin en zijn liefde voor het onaffe, het verval, de patine. Steeds met de twee glorietijden in het achterhoofd: enerzijds het bombastische karakter van het circus, anderzijds de gevoelige architectuur van Mahy. Grote waarden en kwaliteiten waartegenover we ons als architecten bescheiden en empathisch opstellen, met respect voor de schoonheid, logica en details van De Weerdt, Ledoux en Mahy.

De geschiedenis laten zijn: minimale impact, maximale authenticiteit

We staan stil bij vier aspecten binnen ons ontwerp: de circusruimte, rockconcertzaal, afwerking en de gevels. Een overzicht.

De circusruimte

De voormalige circusruimte is meteen het vertrekpunt voor ons. In vervlogen circustijden vulde deze ruimte zich met tribunes, draperieën en wervelende opvoeringen. Randactiviteiten zoals de stalling, het sanitair en ticketing vonden plaats in de dunne ring rondom. In het ontwerp draaien we met Atelier Kempe Thill deze logica om: het is de ring die als activiteitencentrum voor horeca, kantoren, musearuimtes zal dienen. De middenzaal daarentegen, wordt een flexibele openbare ruimte, een groots overdekt plein dat drie kanten van de stad met elkaar verbindt. Met de fragiele stalen dakstructuur erbovenop, in alle schoonheid hersteld. Zo behouden we de wauw-sensatie bij binnenkomst, genereus en monumentaal.

Rockconcertzaal

De tweede uitdaging? Een akoestisch uitdagende rockconcertzaal voor 500 personen, die elke muzikale trilling binnenin houdt. Tegelijk ook de ruimtelijkheid van het atrium, het laterale doorzicht en de geperforeerde huid van het gebouw laten zijn. De gulden middenweg? De ruimte opzoeken, letterlijk. Een ondergronds box-in-boxontwerp uit beton, onder de middenpiste. Met de logistiek ervan volledig gescheiden van de rest van het gebouw. Alsof de grote verdwijntruc uit de circustijd opnieuw zijn intrede maakt in het ontwerp.

De afwerking: pleisterwerk en betonnen vloer

De afwerking na de renovatie is het derde hoofdkenmerk. Zoals het ruwe uiterlijk van de ongepleisterde bakstenen muren, het afgebladderde pleisterwerk in de grote atriumruimte en de rode betonnen vloeren. Drie authentieke elementen à la Mahy die we bewust behouden hebben. Het patina van de historische ontwikkeling en het verval zorgen voor het ruige, onafgewerkte karakter. Het resultaat is een ontspannen, tegelijk sublieme uitstraling.

Gevels

De buitengevels zijn weinig zichtbaar langs de straatkant, en daarom niet bedoeld om bezoekers te verleiden. Ze functioneren van binnen naar buiten. Elke gevel behandelen we met thermische isolatie op het pleisterwerk en wordt geschilderd in het lichtgrijs. De elegante stalen raamkozijnen zijn zwart, en de verdeling ervan volgen een interpretatie van de oude scheidingswanden. Bij elke gevel, zodat ze telkens dezelfde uitstraling naar voren brengen.

Een impressionante restauratie

“Het zoveelste ontwerp, dit zal je nooit kunnen realiseren.” Zo vertelde Ivan Mahy, zoon van Ghislain, toen aNNo het ontwerp voorstelde. Maar een kwarteeuw na Ghislain Mahy’s sluiting, staat het Wintercircus er opnieuw. Impressionant gerestaureerd, waarbij tijd en verval deel uitmaken van een soort romantische lezing van een gebouw dat in een gecompliceerd historisch proces tot stand is gekomen. En met een bescheiden, beschermende positie tegenover de grote kwaliteiten van het bestaande gebouw. 

We realiseerden dit project samen met Atelier Kempe Thill als concepthouders, met dank aan Sum architecten en BARO om ons bij te staan bij de uitvoering van het beoogde concept. 

Foto's realisatie door Ulrich Schwarz